Λίγο μετά το άνοιγμα ενός κέντρου δεδομένων της Microsoft κοντά στην πόλη La Esperanza, στο κεντρικό Μεξικό, πέρυσι, η πόλη άρχισε να υποφέρει από διακοπές ρεύματος. Σε μια τοπική κλινική, ένας γιατρός έραβε παιδιά υπό το φως φακού και έδιωχνε ασθενείς όταν τα ιατρικά μηχανήματα σταματούσαν να λειτουργούν. Ένας ασθενής μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο, όταν ο συμπυκνωτής οξυγόνου έχασε την παροχή ρεύματος.

Κέντρο δεδομένων της Google στο Σαντιάγο της Χιλής. Marcos Zegers για τους New York Times.

Αυτό είναι το είδος των προβλημάτων που μπορεί να εμφανιστεί όταν τα κέντρα δεδομένων — οι ενεργοβόρες και υδροβόρες αποθήκες που παρέχουν την υπολογιστική ισχύ και τον χώρο αποθήκευσης για την εκπαίδευση και λειτουργία συστημάτων ΤΝ — εγκαθίστανται σε περιοχές που δεν είναι προετοιμασμένες να τα υποστηρίξουν.

Οι έχοντες και οι μη έχοντες
Τον τελευταίο χρόνο, παρακολουθούμε την έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης για να κατανοήσουμε τις συνέπειες σε χώρες μακριά από το κέντρο των εξελίξεων.
Τον Ιούνιο γράψαμε για αυτό που αποκαλέσαμε το παγκόσμιο χάσμα ΤΝ. Διαπιστώσαμε ότι ο αγώνας για υπολογιστική ισχύ διχάζει τον κόσμο σε «έχοντες» και «μη έχοντες». Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα κυριαρχούν. Σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι — είτε στην Ευρώπη είτε στη Νότια Αμερική — φοβούνται ότι θα μείνουν πίσω. Αυτό θα μπορούσε να ανακόψει την ανάπτυξη, να επιβραδύνει την επιστημονική έρευνα και να βαθύνει την εξάρτηση από ξένες εταιρείες και κυβερνήσεις. Τον Σεπτέμβριο, ο ΟΗΕ προειδοποίησε ότι αυτό το χάσμα συγκαταλέγεται στις πιο πιεστικές παγκόσμιες απειλές που σχετίζονται με τηνΤΝ.
Πιο πρόσφατα, αναφέραμε από χώρες που προσπαθούν σκληρά να μη μείνουν εκτός. Η στρατηγική τους είναι να προσελκύσουν επενδύσεις σε κέντρα δεδομένων μέσω επιδοτήσεων, συμφωνιών για γη και φορολογικών κινήτρων — με την ελπίδα ότι θα ακολουθήσουν θέσεις εργασίας, νεοφυείς επιχειρήσεις και ένα πάτημα στην ψηφιακή οικονομία. Όμως διαπιστώσαμε ότι αυτές οι επιλογές συνοδεύονται από σοβαρές συνέπειες.
Το Μεξικό ακολούθησε αυτό το μοντέλο. Η περιοχή Queretaro, βόρεια της Πόλης του Μεξικού, έχει γίνει το κέντρο δεδομένων της χώρας, χάρη στις ευνοϊκές κυβερνητικές πολιτικές. Όμως οι κάτοικοι μας είπαν ότι τα οφέλη είχαν ένα τίμημα.
Οι φτωχές κοινότητες, που ήδη δυσκολεύονταν με ελλείψεις νερού και ηλεκτρισμού, δήλωσαν ότι τα προβλήματα επιδεινώθηκαν. Οι οικογένειες πέταξαν χαλασμένα τρόφιμα όταν τα ψυγεία τους σταμάτησαν να λειτουργούν. Οι γείτονες μάζευαν χρήματα για ιδιωτικές παραδόσεις νερού. Τα δημοτικά σχολεία έκλεισαν όταν οι τουαλέτες τους δεν λειτουργούσαν.
Η Microsoft αμφισβητεί ότι τα κέντρα δεδομένων της ευθύνονται, λέγοντας ότι οι εγκαταστάσεις της καταναλώνουν ελάχιστη ενέργεια και νερό. Η τοπική εταιρεία ηλεκτρισμού απέδωσε τις διακοπές σε κεραυνούς και περιπλανώμενα ζώα. Στην ίδια πολιτεία λειτουργούν επίσης εγκαταστάσεις της Amazon και της Google.
Αν και μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει άμεση σύνδεση ανάμεσα σε ένα κέντρο δεδομένων και τις τοπικές ελλείψεις πόρων, οι ειδικοί μάς είπαν ότι η εγκατάσταση τέτοιων υποδομών σε περιοχές με ασταθή δίκτυα και περιορισμένους υδάτινους πόρους ασκεί πίεση σε ήδη εύθραυστα συστήματα, αυξάνοντας τον κίνδυνο για αλυσιδωτές επιπτώσεις.

Κέντρο δεδομένων της Microsoft κοντά στην La Esperanza, στο Μεξικό. Cesar Rodriguez για τους New York Times.

Το Μεξικό δεν είναι το μόνο που αντιμετωπίζει προβλήματα. Τα εντοπίσαμε επίσης σε μέρη όπως η Ιρλανδία, όπου τα κέντρα δεδομένων καταναλώνουν περισσότερο από το 20% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Αυτό έχει οδηγήσει σε αναστολή των κατασκευών γύρω από το Δουβλίνο. Στη Χιλή, υπάρχει ανησυχία ότι τα κέντρα δεδομένων θέτουν σε κίνδυνο τους υδροφόρους ορίζοντες.

Τεχνητή νοημοσύνη και κυριαρχία
Το να μείνεις εκτός της επανάστασης της ΤΝ έχει κι αυτό κόστος.
Στην Αργεντινή, ο καθηγητής πληροφορικής Nicolas Wolovick θρηνεί για την απώλεια των κορυφαίων φοιτητών του προς χώρες με ισχυρότερους υπολογιστές. Ο ίδιος λειτουργεί ένα από τα πιο ισχυρά συστήματα ΤΝ της χώρας του μέσα από ένα μετασκευασμένο δωμάτιο, ενώ στις ΗΠΑ η OpenAI κατασκευάζει κολοσσιαία έργα στο μέγεθος του Central Park της Νέας Υόρκης.
Στην Κένυα, προγραμματιστές μιας νεοφυούς εταιρείας περιμένουν να κοιμηθούν οι Αμερικανοί για να χρησιμοποιήσουν τους αμερικανικούς διακομιστές, επειδή τότε οι ταχύτητες του διαδικτύου είναι καλύτερες. Δεν διαθέτουν δικούς τους διακομιστές.
Αυτές οι προκλήσεις δεν έχουν απλές λύσεις. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μιλούν για την λεγάμενη «κυριαρχία της ΤΝ» — την ιδέα ότι χώρες και περιοχές πρέπει να δημιουργήσουν δική τους υπολογιστική υποδομή, αντί να εξαρτώνται από παγκόσμιους τεχνολογικούς κολοσσούς. Όμως αυτή η προσέγγιση δεν είναι εφικτή παντού: είναι πολύ δαπανηρή και απαιτεί τεράστιους πόρους.
Ωστόσο, υπογραμμίζει τον φόβο ότι λίγες αμερικανικές και κινεζικές εταιρείες θα κυριαρχήσουν στην πιο σημαντική τεχνολογία του αιώνα — και θα αποκομίσουν τα οφέλη της ισχύος, του πλούτου και της ελευθερίας.
Στην Αφρική, για παράδειγμα, η εταιρεία Cassava αναπτύσσει περιφερειακά κέντρα δεδομένων για να εξυπηρετούν νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητές και εταιρείες. Στη Χιλή, υπάρχει πίεση ώστε οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες που χτίζουν κέντρα δεδομένων στη χώρα να μοιράζονται τους πόρους ΤΝ τοπικά.
Το αν αυτές οι προσπάθειες θα αποδώσουν θα καθορίσει τη μελλοντική ισορροπία της οικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος. Η ελπίδα είναι ότι υπάρχει τρόπος να εκμεταλλευτούμε τις υποσχέσεις της ΤΝ, περιορίζοντας τη ζημιά. Αν όχι, η επιλογή είναι σκληρή: Να χτίσεις για το μέλλον με υψηλό κόστος ή να μείνεις πίσω.

Katrin Bennhold
Adam Satariano και Paul Mozur
Πηγή: The New York Times